Lukarna

To konstrukcja, zawierająca osadzone pionowo okno, której zadaniem jest z jednej strony doświetlenie pomieszczenia, z drugiej – uatrakcyjnienie połaci dachowej. Ten element architektury dachu ma swe korzenie w średniowieczu, w gotyku francuskim. W zależności od obowiązującego w danym momencie historycznym stylu, lukarny bywały mniej lub bardziej ozdobne, tworząc na dachach interesujące nisze i załamania. Ten sposób doświetlania poddasza sprawdza się przede wszystkim na dachach stromych o dużym kącie nachylenia (pow. 45°) i posiadających stosunkowo wysokie ścianki kolankowe.

Lukarna szczytowa
Lukarna spiczasta

Lukarna szczytowa
Lukarna trapezowa

Konstrukcja lukarny przypomina nieco nadbudówkę, przy czym należy pamiętać, że jej kształt, wielkość, forma i układ winny być dopasowane do kształtu i wielkości dachu, wielkości zapotrzebowania na światło. Jeśli ma być ich kilka, najlepiej, by miały te same wielkość i kształt. Klasyczna lukarna składa się z pionowej ściany, w której znajduje się okno fasadowe o wymiarach i kształcie dostosowanym do ościeży – może być trójkątne, kwadratowe, trapezowe, zaokrąglone itp. – dwóch trójkątnych ścian bocznych oraz daszku (w wersji klasycznej – dwuspadowego, ale może to być także daszek jedno- lub trzyspadowy, płaski, łukowy – w postaci walca lub stożka itp.).

Do budowy szkieletu frontowej, pionowej ściany lukarny wykorzystuje się najczęściej drewno (mocowane do murłaty i krokwi); może być ona jednak wykonana też w technologii żelbetowej (zakotwionej w wieńcu ściany zewnętrznej). Boczne ściany lukarny, do których wykonania stosuje się najczęściej szkielet drewniany, po ociepleniu i zamontowaniu poszycia mogą być wykończone w dowolny sposób – otynkowane, wyłożone okładziną elewacyjną z impregnowanego drewna, sidingu, blachą itp. Z kolei wieńczący lukarnę daszek jest pokrywany w zasadzie niemal zawsze tym samym materiałem, co dach – może to być dachówka ceramiczna lub cementowa, łupek, gont bitumiczny, blachodachówka, blacha profilowana itp. Należy też zamontować orynnowanie – szczególnie w sytuacji gdy lukarna, a tym samym pokrywający ją dach są dość szerokie.

Niewątpliwą zaletą lukarn – poza faktem, że uatrakcyjniają i czynią bardziej efektowną powierzchnię dachu – jest też to, iż powiększają powierzchnię mieszkalną oraz doświetlają pomieszczenia. Warto przy tym pamiętać, że im szersza lukarna i wyposażona w więcej okien, tym skuteczniej doprowadza światło naturalne do wnętrza. Walorem tej konstrukcji jest też możliwość otwierania okien na poddaszu nawet podczas deszczu – ryzyko, że woda wpadnie do środka jest takie samo, jak w przypadku pomieszczeń wyposażonych w tradycyjne okna.




Lukarny można podzielić najogólniej na proste, półokrągłe i pochyłe. Ale – w zależności od kształtu daszka – wśród konstrukcji tych można też wyróżnić lukarny:

- szczytowe – najbardziej rozpowszechnione i chyba najpopularniejsze; ta konstrukcja łączy atrakcyjność wyglądu z funkcjonalnością, prostotą konstrukcji i dowolnością w doborze materiałów; pokryte dachem dwupołaciowym schodzącym się w linii kalenicy wykończonym dowolnym materiałem, ze ściankami bocznymi, wyposażone w okno pięciokątne, dopasowane do kształtu ściany frontowej lukarny, lub klasyczne, otwierane okno prostokątne i drugie, na ogół nie otwierane, okno trójkątne;
- ciągnione - płaskie, jednospadowa; przykryta jest jedną połacią o stałym nachyleniu, prosta konstrukcja, z niewielkim kwadratowym oknem, daszek pulpitowy, często stanowiący przedłużenie połaci dachowej, ma zmniejszony w porównaniu z nią spadek; pochylenie połaci może być różne - od 0° do pochylenia niewiele mniejszego niż dachu; może być pokryty dowolnym materiałem, także tym samym co połać dachowa;
- trapezowe – nawiązuje nieco kształtem do lukarny płaskiej, z tym, że wieńczący ją daszek składa się nie z jednej lecz z trzech połaci: płaskiej głównej i dwóch bocznych, skośnych, wyposażone w okno w kształcie trapezu o wielkości dopasowanej do lukarny;
- trójkątne – w przypadku tej konstrukcji nie ma ścianek bocznych, ponieważ zastępuje je prosty dwuspadowy daszek, pokryty tym samym materiałem, co reszta dachu; lukarny te są stosowane głównie do doświetlania pomieszczeń gospodarczych lub higienicznych; wyposażone są w niewielkie trójkątne okno, często nie otwierane;
- szpiczaste – przypominają lukarny trójkątne, są jednak większe i lepiej doświetlają pomieszczenie;
- zaokrąglone – o zróżnicowanej formie i atrakcyjnych, dopasowanych kształtem oknach; charakterystyczną cechą tej konstrukcji jest mniej lub bardziej obły kształt daszku, pozbawiony wyraźnie zaznaczonych połaci; jako pokrycie najczęściej w tym przypadku stosowana jest blacha stalowa, mosiężna lub miedziana.

Lukarna zaokrąglona
Lukarna panoramiczna


"wole oko"
Bardzo interesującą konstrukcją jest lukarna panoramiczna, w której okno znajduje się nie tylko w ścianie frontowej, ale również w części ścian bocznych, dzięki czemu zwiększa się powierzchnia przeszkleń. Lukarna tego typu pokryta jest dachem trójpołaciowym (podobnie jak dach lukarny trapezowej). Zbliżone walory widokowe można uzyskać budując lukarnę naczółkowo-panoramiczną.

„Wole oko” - to odmiana lukarny, bardzo charakterystyczna, oryginalna, a zarazem trudna do wykonania. Przypomina kształtem małe, okrągłe lub owalne okno. Pierwotnie jej zadaniem było doświetlenie ciemnych pomieszczeń, dziś pełni przede wszystkim funkcję zdobniczą, dekoracyjną. Opiera się bezpośrednio na krokwiach. Przejście pomiędzy połacią dachu a połacią lukarny zależy od wykształcenia linii kosza i może być płynne lub pozbawione tej płynności, twarde. Deska czołowa w tym typie lukarny może być pionowa lub pochylona. W tym drugim przypadku ładniej wygląda ułożona na konstrukcji dachówka, mankamentem jest jednak mniejsza ilość światła wpadająca do wnętrza.

Lukarna typu wole oko wymaga użycia określonego materiału pokryciowego – muszą to być elementy małogabarytowe, sprawdzające się na powierzchniach krzywoliniowych. Najczęściej bywa to dachówka ceramiczna, cementowa, bitumiczna lub blachodachówka, a także łupek.

Wnęki dachowe – to rodzaj konstrukcji urozmaicających połać dachu, będących zarazem odwrotnością lukarn. Są to np. loggie. Taka konstrukcja usytuowana jest poniżej połaci dachowej, wewnątrz poddasza i umożliwia stworzenie tarasu oraz wyjście „na dach”. W tym przypadku elementy konstrukcyjne - ściana frontowa, trójkątne ściany boczne oraz taras - opierają się na stropie a nie więźbie dachowej (jak ma to miejsce w przypadku lukarny). Balustrada może być widoczna z zewnątrz lub ukryta za fragmentem połaci dachowej – zależy to od tego, jak głęboko usytuowana jest loggia oraz jak wysoka jest ścianka kolankowa.