Niezależnie od tego, jaki typ kanalizacji wybierzemy, oczekujemy od niego gwarancji komfortu korzystania, skuteczności, efektywności i drożności. Równie ważne jest, by praca instalacji kanalizacyjnej nie obniżała komfortu życia mieszkańców – oznacza to m.in., że ma być cicha, nieuciążliwa – nie powinna być źródłem brzydkich zapachów (z czym nierzadko mamy do czynienia np. w blokach z wielkiej płyty, w których nadal funkcjonują stare, kilkudziesięcioletnie instalacje).

Fot. KołoKanalizacja grawitacyjna – jak sama nazwa wskazuje, spływ i transport ścieków następuje pod wpływem ich ciężaru i opiera się na sile grawitacji. Aby instalacja funkcjonowała poprawnie, niezbędne jest uwzględnienie w projekcie wymaganych spadków, wykonanie instalacji z rur o odpowiednich średnicach. Nieodzowne jest też napowietrzanie instalacji. Z każdego z urządzeń sanitarnych ścieki za pośrednictwem podejść trafiają do pionów kanalizacyjnych, a następnie do przewodów odpływowych poziomych. Do odbiornika (sieć kanalizacyjna zbiorcza, szambo, przydomowa oczyszczalnia ścieków) kieruje je przewód odpływowy główny.

Jak wspomniano, niezwykle ważne jest poprawne zwymiarowanie instalacji i zastosowanie rur o odpowiednich średnicach oraz wymaganych spadków. Błędy popełnione na tym etapie skutkują zapychaniem się instalacji, jej głośną pracą, wydobywaniem się nieprzyjemnych zapachów. Kolejną ważną kwestią przy wykonywaniu wewnętrznej instalacji kanalizacyjnej jest zachowanie zasady stosowania jak najkrótszych podejść – odcinek między urządzeniem sanitarnym a pionem po pierwsze musi być tak krótki, jak to możliwe, po drugie – konieczne jest zachowanie spadku od urządzenia w kierunku pionu.

Budowa instalacji kanalizacyjnej

Stopień skomplikowania wewnętrznej instalacji sanitarnej w domu czy w mieszkaniu zależy od tego, jakie zostały zaprojektowane w konkretnym lokalu pomieszczenia, w których generowane są ścieki. W małych mieszkaniach będą to zasadniczo kuchnia (zlewozmywak, zmywarka, czasami pralka) i łazienka (umywalka, wanna i/lub prysznic, bidet, wc, pralka, jeśli jest na nią miejsce), w domach jednorodzinnych czy apartamentach na ogół zaplanowana jest oddzielna toaleta z wc i umywalką, dodatkowa łazienka, pomieszczenie gospodarcze ze zlewem i pralką. W efekcie korzystania z każdego z tych urządzeń sanitarnych wytwarzane są ścieki i dlatego każde z nich musi być podłączone do systemu kanalizacyjnego. Ponieważ odpływy mogą znajdować się na różnych wysokościach, należy w momencie zakupu sprawdzić, czy wybierany produkt pasować będzie do instalacji. Projektując i wykonując wewnętrzną instalację kanalizacyjną, należy pamiętać, że rury wchodzące w jej skład muszą być prowadzone poniżej przewodów elektrycznych i gazowych. 

Podstawowym elementem wyposażenia każdego z urządzeń sanitarnych jest syfon. Do jego zadań należy niwelowanie i niedopuszczanie do pomieszczenia brzydkich zapachów z instalacji; zabezpiecza ją też przed zapychaniem się. Powszechnie stosuje się syfony rurowe i z przegrodą, natomiast niewielkie umywalki bywają wyposażane w syfony butelkowe.

Rys. ObudBardzo duże znaczenie dla poprawnego funkcjonowania instalacji kanalizacyjnej mają też rewizje (czyszczaki), których zadaniem jest umożliwienie dostępu do instalacji w razie jej zapchania. Rewizje należy zaplanować:
- przed uskokiem przewodu odpływowego,
- na rurach odpływowych (co 15 m) – także przed wyjściem z budynku,
- na pionach przed wejściem do rur odpływowych
- na podejściach przed połączeniem ich z pionem (w przypadku gdy ma więcej niż 2,5 m).

W skład instalacji kanalizacyjnej wchodzą również wpusty kanalizacyjne, odpływy, armatura zabezpieczająca.

Do budowy wewnętrznej instalacji kanalizacyjnej wykorzystuje się głównie rury tworzywowe. Mogą być to np. systemy PVC, HDPE, PP – do ich podstawowych zalet należy łatwość montażu wynikająca z bardzo niskiej wagi. Każde tworzywo posiada wyróżniające je cechy, które mogą zdecydować o ich wyborze do konkretnego rozwiązania. I tak rury z polipropylenu cechuje znakomita odporność chemiczna, znikomy współczynnik rozszerzalności cieplnej oraz duża odporność na wysokie i niskie temperatury. Ponadto dobrze tłumią drgania. Walorem systemów z PVC jest natomiast – oprócz wyjątkowo niskiego współczynnika rozszerzalności cieplnej – bardzo dobra odporność na uszkodzenia mechaniczne. Zdolnością tłumienia drgań oraz wysoką odpornością na destrukcyjny wpływ kwasów i zasad cechuje się też polietylen wysokiej gęstości, czyli HDPE.

W instalacji stosowane są dwa typy połączeń rur – kielichowe i bezkielichowe. Poszczególne odcinki wymagają od wykonawcy ogromnej staranności podczas układania i łączenia, gdyż każdy błąd oznacza ryzyko rozszczelnienia instalacji, a dotarcie do rur w celu naprawy wymaga zniszczenia warstw wykończeniowych. Dlatego ważne jest, by do minimum ograniczyć liczbę zastosowanych złączek, unikać rur karbowanych, prostych odcinków utrudniających spływ ścieków, a łączenia wykonywać precyzyjnie. Jeśli system przewiduje zastosowanie rur bezkielichowych, łączy się je za pomocą zgrzewania. Rury kielichowe, których jeden koniec zakończony jest tzw. kołnierzem, drugi natomiast jest bosy, łączone są na ogół na wcisk i zabezpieczane uszczelką wargową lub oringiem. Niektórzy producenci systemów proponują zastosowanie również w przypadku tych rur połączeń zgrzewanych. Należy pamiętać o odpowiednim ułożeniu rur kielichowych – przepływ ścieków musi następować od końca bosego do kielichowego!

W celu połączenia rur o różnych średnicach stosowane są kształtki redukcyjne (np. mufy, zwężki, trójniki, czwórniki, kolana).

Podejście kanalizacyjne

Elementem łączącym urządzenie sanitarne z pionem jest tzw. podejście, czyli odcinek rury o określonej, zależnej od rodzaju urządzenia średnicy i jak najmniejszej długości. Jeśli mamy do czynienia z podejściem niewentylowanym (najczęstsze rozwiązanie w Polsce), musi zostać ono ułożone z zachowaniem spadku 2-15% w kierunku pionu (im mniejsza średnica rury, tym wymagany jest większy spadek); jeśli podejście jest wentylowane istnieje możliwość zachowania mniejszych spadków, jednak pod warunkiem zapewnienia dodatkowego przewodu wentylującego. Podejście nie może mieć żadnych załamań ani zmian kierunku, a jego włączenie do pionu nie powinno odbywać się pod kątem większym niż 45°.

Samodzielne podejście musi mieć miska ustępowa; w pozostałych przypadkach możliwe jest wykorzystanie jednego podejścia do połączenia z pionem kilku urządzeń, ale każde z nich musi być wyposażone w syfon.
Należy pamiętać, że średnica podejścia nie może być mniejsza od średnicy wylotu z urządzenia sanitarnego, a jego długość nie powinna być większa niż 1 m w przypadku miski ustępowej i 3 m w odniesieniu do innych urządzeń. Jeśli projekt zagospodarowania danego pomieszczenia wymaga dłuższych podejść, obowiązkowo należy zwiększyć średnicę przewodu i wyposażyć je w rewizje (dzięki nim możliwy jest dostęp do przewodu niezbędny zwłaszcza w sytuacji wymagającej wyczyszczenia go), a w konkretnych przypadkach – wprowadzić podejścia wentylowane np. za pomocą zaworów napowietrzających.

Rys. Obud

Średnice podejść zależą od urządzenia:

1. bidet, umywalka – 40 mm
2. zlew, zmywarka, pralka, brodzik, wanna – 40 mm
3. grupy urządzeń, pion/odpływ z niepodłączoną miską ustępową – 70 mm
4. miska ustępowa, pion/odpływ – 100 mm
Do wykonania podejść używane są najczęściej rury tworzywowe, z gładką powierzchnią wewnętrzną, ułatwiającą płynny przepływ ścieków.

Pion kanalizacyjny

Do niego – za pośrednictwem podejścia trafiają ścieki z urządzenia sanitarnego. To rura spustowa, czyli główny przewód, który odbiera nieczystości ze wszystkich podejść i transportuje je do poziomu kanalizacyjnego. Jeśli rura spustowa wykonana jest z tworzywa sztucznego, pion powinien być umieszczony w bruździe ściennej (nie należy go zamurowywać) i podtrzymywany elastycznymi obejmami. Na obejmach konieczne jest zastosowanie gumowych podkładek, które zabezpieczają rury przed uszkodzeniem!
W ten sposób można w pewien sposób ograniczyć hałas generowany przez spływające ścieki; jeszcze lepszym rozwiązaniem jest wykonanie izolacji akustycznej przewodu i zabezpieczenie bruzdy okładziną z płyty g-k.

Rura pionu kanalizacyjnego musi mieć na całej swojej długości taką samą średnicę, przy czym minimalna wartość średnicy nie może być mniejsza od średnicy największego podejścia. Jako że w budownictwie mieszkaniowym największym podejściem jest to łączące miskę ustępową, pion, do którego odprowadzane są z niej ścieki, powinien mieć średnicę minimum 100 mm.

W domach jednorodzinnych oraz w nowym budownictwie w każdym lokalu znajdują się na ogół minimum dwa piony – często jest ich więcej. Pozwala to na swobodniejsze rozmieszczenie pomieszczeń, w których przewidziano urządzenia sanitarne. Ze względów praktycznych, jak najbliżej pionu powinny być lokalizowane te urządzenia, w których odpływy znajdują się nisko, tuż przy podłodze – jeśli planowany jest inny układ, należy umieścić je na podwyższeniu, by zapewnić wymagane spadki. Można też uzupełnić instalację o urządzenia napowietrzające.

Każdy pion należy wyposażyć w rewizje (powinna być ona zlokalizowana w dolnej części instalacji), odsadzki lub soventy i zabezpieczyć je gumowymi uszczelkami chroniącymi przed przenikaniem nieprzyjemnych zapachów i zapewniającymi szczelność instalacji. Niezwykle istotną kwestią jest zagwarantowanie poprawnej wentylacji pionów kanalizacyjnych. Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, wymagają, by piony instalacji kanalizacyjnej grawitacyjnej zostały wyprowadzone nad dach i były zakończone rurą wywiewną. Nie trzeba wyprowadzać przewodów wentylujących piony kanalizacyjne nad dach, m.in. jeśli pion, który nie jest wyprowadzony nad dach zostanie wyposażony w urządzenia napowietrzające, które zabezpieczą przed przenikaniem wyziewów z kanalizacji do pomieszczeń.

Podstawowym zadaniem zarówno rur wywiewnych, jak i zaworów jest ochrona instalacji przed powstawaniem podciśnienia i nadciśnienia; poprawnie rozwiązana wentylacja gwarantuje też efektywną i komfortową pracę instalacji, minimalizując hałas i przeciwdziałając opróżnianiu syfonów znajdujących się przy przyborach sanitarnych z wody. Absolutnie niedopuszczalne jest połączenie przewodów wentylujących piony kanalizacyjne z przewodami dymowymi, spalinowymi i wentylacyjnymi.

Poziom kanalizacyjny

To rura pozioma, zbierająca ścieki z pionów i kierująca je do przykanalika. Poziomy wykonane są najczęściej z rur tworzywowych, czasami z żeliwa, natomiast coraz rzadziej z kamionki. Rury te układane są z niewielkim spadkiem (ok. 2%) w kierunku kanału i prowadzone są po ścianach piwnic, w kanałach podłogowych, w gruncie pod podłogą piwnicy itp. Jeśli pomieszczenie, przez które przebiega ten odcinek kanalizacji, jest nieogrzewane, przewody poziome należy zaizolować. Zresztą, warto zaizolować przewody kanalizacyjne na całej ich długości, gdyż dzięki temu instalacja będzie pracowała cicho i nie będzie uciążliwa dla mieszkańców. Jest to ważne zwłaszcza w budynkach wielorodzinnych, w których – niestety, nawet w tych nowszych – wyraźny jest hałas przez nią generowany. Wewnętrzna powierzchnia rury powinna być gładka, by uniemożliwić osadzanie się nieczystości. Karbowane wnętrze sprawia, że spływ osadów jest zaburzony, co może prowadzić do niedrożności instalacji.

Rura odpływowa główna łączy się z przykanalikiem (na ogół jednym w budownictwie jednorodzinnym; w budynkach wielorodzinnych bywa ich więcej), czyli przewodem o średnicy min. 150 mm, wyposażonym w główną studzienkę przyłączeniową, ułożonym ze spadkiem 2% i odprowadzającym ścieki do odbiornika: kanalizacji zbiorczej, szamba, POS.